Bảo hiểm xã hội là gì? Các quyền lợi của người tham gia từ 1/7/2024

Là một công dân Việt Nam khi đến độ tuổi trưởng thành, bạn nên tìm hiểu về bảo hiểm xã hội là gì. Cho dù bạn có đang làm việc cho một tổ chức nào đó hay không, hiểu về các chế độ cũng như quyền lợi tham gia bảo hiểm là điều cần thiết. Nó sẽ bảo vệ bạn trong một số tình huống như khi gặp rủi ro về sức khỏe, tuổi già, v.v. 

Tuy nhiên, đây có phải là điều bắt buộc hay không? Làm sao để tham gia? Cùng Rabbit Care tìm hiểu tất cả về chủ đề này trong bài viết dưới đây nhé!

1. Bảo hiểm xã hội Việt Nam là gì?

Bảo hiểm xã hội Việt Nam (BHXH Việt Nam) là cơ quan trực thuộc Chính phủ có chức năng tổ chức thực hiện chính sách BHXH, bảo hiểm y tế. Đây là nơi diễn ra các hoạt động liên quan tới bảo hiểm như:

• Tổ chức thu, chi chế độ bảo hiểm thất nghiệp
• Quản lý và sử dụng các quỹ
• Thanh tra chuyên ngành việc đóng bảo hiểm theo đúng quy định của pháp luật

Vì vậy, có thể nói, đây là một trong những trụ cột của hệ thống an sinh xã hội. Nó luôn được phát triển để có thể góp phần nâng cao đời sống cho nhân dân và bảo đảm được sự bình đẳng xã hội. 

Đây là một sự bảo vệ cho người lao động (NLĐ) trước những rủi ro về thu nhập. Ví dụ, khi thu nhập của NLĐ bị mất hay giảm đi do mất việc làm, ốm đau, tai nạn, già yếu, thai sản, chết, v.v. BHXH sẽ giải quyết các chế độ và bù đắp một phần thu nhập cho NLĐ. 

Theo Luật BHXH năm 2014, có hai hình thức tham gia: bắt buộc và tự nguyện. Các chế độ theo hai hình thức này là khác nhau. Tuy nhiên, trước khi đi đến tìm hiểu sâu hơn, hãy chắc rằng, bạn nắm rõ được khái niệm của chúng. 

1.1. Bảo hiểm xã hội bắt buộc

Theo Luật bảo hiểm xã hội bắt buộc, người lao động có hợp đồng lao động (HĐLĐ) không xác định thời hạn hay xác định thời hạn, hoặc các hợp đồng theo mùa vụ, hoặc các loại HĐLĐ có thời hạn từ đủ 01 tháng trở lên thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc. Trường hợp này, người sử dụng lao động bắt buộc phải đóng BHXH cho NLĐ. 

Lưu ý rằng, trong trường hợp NLĐ không làm việc và không hưởng tiền lương trong khoảng thời gian từ 14 ngày làm việc trở lên, người sử dụng lao động có quyền quyết định không đóng BHXH bắt buộc cho NLĐ. 

>>> Xem thêm về cách tính tiền tăng ca theo lương cơ bản tại đây!

1.2. Bảo hiểm xã hội tự nguyện

Trong các trường hợp khác, người lao động tham gia bằng cách đóng BHXH tự nguyện. Mặc dù không phải là bắt buộc, tuy nhiên, hình thức này vẫn có những chế độ của BHXH để bảo vệ thu nhập của người lao động. 

Vì vậy, những NLĐ không trong trường hợp tham gia BHXH bắt buộc nhưng có nhu cầu và khả năng, thì vẫn có thể đóng BHXH để được hưởng các quyền lợi sau này.

Mỗi công dân chỉ được tham gia 1 hình thức BHXH theo như cách phân loại trên.

2. Mức đóng bảo hiểm xã hội Việt Nam từ 1/7/2024

Một điểm mà NLĐ và doanh nghiệp cần nắm rõ khi tham gia BHXH Việt Nam là về tiền lương tối thiểu và tối đa khi tham gia. Đối với tiền lương tối thiểu, mức tiền lương tham gia được nhà nước quy định tùy theo từng vùng. Dưới đây là mức lương cơ sở cập nhật từ ngày 1/7/2024:

• Vùng I: 4.960.000 đồng trên một tháng
• Vùng II: 4.410.000 đồng trên một tháng
• Vùng III: 3.860.000 đồng trên một tháng
• Vùng IV: 3.450.000 đồng trên một tháng

Trong khi đó, tiền lương tối đa khi tham gia BHXH sẽ gấp 20 lần tiền lương tối thiểu vùng. Cụ thể:

• Vùng I: 99.200.000 đồng trên một tháng
• Vùng II: 88.200.000 đồng trên một tháng
• Vùng III: 77.200.000 đồng trên một tháng
• Vùng IV: 69.000.000 đồng trên một tháng

2.1. Mức đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc

Dựa theo sự điều chỉnh mức lương đóng từ 1/7/2024, mức đóng BHXH bắt buộc cũng có sự thay đổi. Nhìn chung, nó được tính trên tỷ lệ phần trăm tiền lương đóng BHXH của NLĐ. Tiền lương bao gồm mức lương, các khoản phụ cấp, và các khoản bổ sung khác. Lưu ý rằng, mức lương của NLĐ không được thấp hơn tiền lương tối thiểu phân theo vùng do Chính phủ quy định.

NLĐ Việt Nam làm việc tại doanh nghiệp Việt Nam

Như vậy, đối với người lao động Việt Nam làm việc trong một doanh nghiệp cơ bản, tổng số tiền mỗi NLĐ phải đóng khi tham gia BHXH bắt buộc là 10,5%. Trong khi đó, doanh nghiệp sẽ đóng 22%.

Thời gian đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc là ngay khi có hợp đồng lao động chính thức tại doanh nghiệp. Trường hợp đơn vị chưa thực hiện các thủ tục và nghĩa vụ được quy định trong luật, những hình phạt cụ thể sẽ được áp dụng.

NLĐ nước ngoài làm việc tại doanh nghiệp Việt Nam

Theo đó, đối với NLĐ là người nước ngoài, tỉ lệ phần trăm tiền lương đóng BHXH bắt buộc từ doanh nghiệp là 21,5%. Bên cạnh đó, NLĐ nước ngoài sẽ đóng 9,5%.

2.2. Mức đóng bảo hiểm xã hội tự nguyện

Đối với NLĐ làm việc tự do hoặc  không nằm trong trường hợp đóng BHXH bắt buộc, thì vẫn có thể tham gia BHXH tự nguyện. Khi đó, NLĐ có thể lựa chọn đóng hằng tháng, hằng quý, hằng 6 tháng, hằng năm. 

Hơn nữa, có thể đóng 1 lần cho nhiều năm. Tuy nhiên, thời gian đóng lúc này không quá 5 năm/ một lần.

Mức đóng BHXH tự nguyện thấp nhất được cập nhật từ ngày 1/7/2024 sẽ bằng mức chuẩn hộ nghèo khu vực nông thôn là 1,5 triệu đồng/ tháng. Trong khi đó, mức đóng cao nhất bằng 20 lần mức lương cơ sở là 46,8 triệu đồng/ tháng.

Lưu ý rằng, NLĐ hoàn toàn có thể tự lựa chọn mức lương tham gia BHXH tự nguyện lúc này. Mức đóng của người tham gia sẽ bằng 22% thu nhập hằng tháng. Chỉ cần đảm bảo mức tối thiểu và tối đa như đã nêu trên.

Hỗ trợ của nhà nước với BHXH tự nguyện

Và, để tạo điều kiện cho tất cả mọi người tham gia bảo hiểm xã hội, nhà nước có một khoản trợ cấp đối với người tham gia thuộc mức chuẩn hộ nghèo. Trong đó, thời gian tối đa nhận hỗ trợ này là 10 năm. 

Cụ thể về mức hỗ trợ từ nhà nước đối với BHXH tự nguyện từ 1/7/2024 như sau:

• Hộ nghèo: Hỗ trợ 30%. Tức là 1.500.000 x 22% x 30% = 99.000 đồng/ tháng.
• Hộ cận nghèo: Hỗ trợ 25%. Tức là 1.500.000 x 22% x 25% = 82.500 đồng/ tháng.
• Các đối tượng khác: Hỗ trợ 10%. Tức là 1.500.000 x 22% x 10% = 33.000 đồng/ tháng.

3. Chế độ và quyền lợi của bảo hiểm xã hội

BHXH Việt Nam bao gồm các chế độ khác nhau tùy vào hình thức tham gia bảo hiểm. Mỗi chế độ này nhằm mục đích cụ thể để đáp ứng nhu cầu đa dạng của người tham gia. Nhìn chung, có 5 chế độ chính bạn cần biết: ốm đau, thai sản; tai nạn lao động; tử tuất; hưu trí. Trong cả hai trường hợp khi tham gia, bạn sẽ được trợ cấp đóng BHXH.

Người tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc được hưởng đầy đủ tất cả chế độ trên. Tuy nhiên, đối với BHXH tự nguyện, người tham chỉ được hưởng các chế độ hưu trí và tử tuất. Vì sự khác nhau này, người tham gia nên tìm hiểu rõ hơn về các quyền lợi của mình như dưới đây.

>>> Tìm hiểu mua bảo hiểm y tế tự nguyện ở đâu và các cách mua để có sự lựa chọn tốt nhất!

3.1. Chế độ và quyền lợi khi ốm đau, bệnh tật

Có hai trường hợp được hưởng quyền lợi trong chế độ này từ BHXH. Trường hợp đầu tiên là khi NLĐ ốm đau hoặc gặp các trường hợp không phải từ tai nạn lao động. Trường hợp thứ hai là khi con cái dưới 7 tuổi của NLĐ bị ốm đau và có xác nhận từ các cơ sở y tế có thẩm quyền.

Khi đó, NLĐ được nghỉ làm và nhận trợ cấp khám chữa bệnh bảo hiểm y tế trong mức đóng BHXH. Mức trợ cấp bằng 75% tháng lương liền kề trước khi nghỉ. Trong khi đó, thời gian nghỉ sẽ phụ thuộc vào điều kiện và tính chất công việc, số năm đóng BHXH, và tùy trường hợp được nêu ở trên.

3.2. Chế độ và quyền lợi khi mang thai và sinh con

Ở chế độ này, cả lao động nam và lao động nữ khi đã đóng BHXH thì đều được hưởng. Cụ thể, NLĐ khi đang mang thai; sinh con; mang thai hộ và người nhờ mang thai hộ; nuôi con dưới 6 tháng tuổi sẽ được hưởng quyền lợi theo quy định. 

Khi đó, mức trợ cấp của NLĐ sẽ bằng 100% tháng lương gần nhất trước khi nghỉ theo chế độ. Thời gian nghỉ sẽ tương tự, phụ thuộc vào tùy trường hợp cụ thể, tùy theo số con sinh hoặc nhận nuôi.

>>> Tìm hiểu thêm về những trường hợp không được hưởng bảo hiểm thai sản tại đây!

3.3. Chế độ và quyền lợi khi tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp

Khi NLĐ bị tai nạn lao động hoặc các bệnh nghề nghiệp theo quy định tại điều 46, 47, 50 Luật BHXH 2014, thì NLĐ sẽ được hưởng quyền lợi từ chế độ này. Mức trợ cấp trong chế độ này sẽ được tính dựa vào mức độ nghiêm trọng và mức lương đóng BHXH. Thời gian nghỉ cũng sẽ phụ thuộc vào tùy trường hợp cụ thể.

3.4. Chế độ và quyền lợi khi hưu trí

NLĐ đóng BHXH bắt buộc hay tự nguyện đều được hưởng được quyền lợi và hưởng chế độ hưu trí và tử tuất khi tham gia. 

Nếu NLĐ đủ tuổi và đóng BHXH đủ số năm tối thiểu theo quy định thì sẽ được hưởng lương hưu hằng tháng. Tùy vào thời điểm nghỉ hưu và mức đóng BHXH mà lương hưu sẽ được tính khác nhau. 

Ngoài ra, trong trường hợp NLĐ muốn trợ cấp một lần khi nghỉ hưu thì có thể chọn rút bảo hiểm xã hội theo mức quy định một lần khi đáp ứng đủ các điều kiện.

3.5. Chế độ và quyền lợi khi tử tuất

Chế độ cuối của BHXH mang đến cho NLĐ là trường hợp tử tuất. Khi đó, NLĐ và thân nhân của NLĐ sẽ ở trong danh sách được hưởng các chế độ BHXH. 

Quyền lợi khi tham gia BHXH bao gồm mai táng phí và tuất hàng tháng hoặc tuất một lần. Mức hưởng bảo hiểm xã hội tính theo số năm đóng BHXH và mức đóng bảo hiểm xã hội việt nam theo mức lương. 

>>> Khám phá xem mua bảo hiểm xe máy ở đâu là an toàn và đúng luật!

4. Cách tham gia bảo hiểm xã hội Việt Nam

4.1. Cách tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc

Bước 1: Đăng ký tham gia bảo hiểm xã hội

Đầu tiên, người sử dụng lao động cần cung cấp các các thông tin cá nhân từ NLĐ. Các thông tin này bao gồm: số CCCD/ CMND/ Hộ chiếu và số tài khoản ngân hàng (nếu có) cho cơ quan bảo hiểm xã hội Việt Nam theo địa phương. 

Khi đó, người sử dụng lao động sẽ đăng ký tham gia BHXH bắt buộc đối với NLĐ bằng cách nộp hồ sơ. Các giấy tờ cần thiết là: 

• Đơn đăng ký tham gia bảo hiểm xã hội
• Danh sách người lao động
• Bản sao hợp đồng lao động
• Và các giấy tờ khác theo quy định

Bước 2: Chờ xác nhận hồ sơ

Cơ quan bảo hiểm xã hội sẽ xác nhận hồ sơ. Đồng thời lúc này, người sử dụng lao động sẽ được cung cấp mã số và sổ hẹn BHXH của NLĐ. Sau đó, cơ quan bảo hiểm xã hội bắt buộc sẽ gửi giấy hẹn cho các hồ sơ sẽ được hoàn thành.

Bước 3: Người sử sụng lao động nộp phí bảo hiểm xã hội

Khi đã hoàn thành hồ sơ, người sử dụng lao động sẽ đóng bảo hiểm xã hội cho NLĐ. Lúc này, NLĐ sẽ nhận được thẻ bảo hiểm xã hội bắt buộc. Theo đó, cũng sẽ được hưởng các quyền lợi về BHXH Việt Nam. Ngoài ra, NLĐ có thể thường xuyên theo dõi các cập nhật trên ứng dụng VssID.

Hướng dẫn cách đăng ký theo dõi thông tin trên VssID

4.2. Cách tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện

Bước 1: Đăng ký tham gia bảo hiểm xã hội 

Đối với trường hợp NLĐ tự đóng BHXH, trước tiên, cần tìm hiểu rõ bảo hiểm xã hội là gì. Khi đó, người tham gia tự nguyện đăng ký với cơ quan bảo hiểm xã hội tại địa phương nơi có hộ khẩu hoặc tạm trú, tạm vắng. Hồ sơ tương tự cũng gồm có: 

• Đơn đăng ký tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện
• Bản sao CCCD/CMND/Hộ chiếu
• Số tài khoản ngân hàng (nếu có)

Bước 2: Chờ xác nhận hồ sơ

Cơ quan bảo hiểm xã hội địa phương sẽ xác nhận hồ sơ. Tương tự, người tham gia sẽ được gửi một lịch hẹn khi hồ sơ được hoàn thành. Khi đó, NLĐ sẽ được cấp mã số và sổ BHXH theo lịch hẹn.

Bước 3: Người lao động đóng bảo hiểm xã hội tự nguyện

NLĐ lúc này sẽ được nhận các quyền lợi từ BHXH tự nguyện. Đồng thời, người tham gia có thể lựa chọn thời gian và mức lương đóng cho cơ quan BHXH. Tỷ lệ đóng là 22% mức lương.

>>> Tìm hiểu thêm về các loại bảo hiểm hiện nay bạn cần biết trong năm 2024!

5. Câu hỏi thường gặp về bảo hiểm xã hội