Gaslighting là gì? Dấu hiệu bị thao túng tâm lý và cách phòng tránh

Chúng ta thường nghe đến những thuật ngữ mới liên quan đến tâm lý học và hành vi con người. Trong đó “gaslighting” là một khái niệm xuất hiện ở rất nhiều nơi trên thế giới. Đây là một hình thức thao túng tâm lý nguy hiểm. Nó không chỉ làm tổn thương sâu sắc tinh thần của nạn nhân mà còn gây ra những hậu quả nghiêm trọng cho chính mình. 

Vậy, thực chất gaslighting là gì, nó bắt nguồn từ đâu, và làm thế nào để nhận biết và phòng tránh? Hãy cùng Rabbit Care tìm hiểu tất cả trong bài viết dưới đây!

1. Gaslighting là gì?

Gaslighting là một hình thức thao túng tâm lý người khác một cách tinh vi. Khi đó, kẻ thao túng cố tình làm cho nạn nhân nghi ngờ về nhận thức, ký ức, khả năng phán đoán, và thậm chí là sự tỉnh táo của chính mình. 

Nó mô tả việc một cá nhân hoặc nhóm người liên tục gieo rắc thông tin sai lệch. Từ đó, có thể khiến đối tượng dần mất niềm tin vào bản thân và thực tại xung quanh. 

Kẻ thao túng sẽ thường xuyên phủ nhận sự thật và bóp méo thông tin. Hơn nữa, họ sẽ tạo ra một môi trường mà trong đó nạn nhân cảm thấy bối rối, hoang mang, và dần dần sẽ hoàn toàn tin tưởng người kia.

2. Nguồn gốc của gaslighting là gì?

Thuật ngữ “gaslighting” bắt nguồn từ vở kịch “Gas Light” của Patrick Hamilton năm 1938. Sau đó được chuyển thể thành bộ phim nổi tiếng “Gaslight” vào năm 1944. Đây là một vở kịch nổi tiếng, trong đó nhân vật chính bị chồng mình thao túng đến mức tin rằng tin rằng cô đang bị mất trí. 

Bằng cách thay đổi ánh sáng đèn gas trong nhà, người chống khiến nó chập chờn một cách bí ẩn. Tuy nhiên, khi người vợ đề cập đến những thay đổi này, anh ta liên tục phủ nhận và cho rằng cô đang tưởng tượng ra mọi thứ. 

Từ đó, “gaslighting” trở thành một thuật ngữ tâm lý học để mô tả hành vi thao túng tâm lý tương tự trong các mối quan hệ và tình huống xã hội khác nhau.

3. Các dấu hiệu của một người đang bị thao túng tâm lý là gì?

Bị thao túng tâm lý là một trải nghiệm vô cùng tồi tệ. Bởi nó có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tinh thần và chất lượng cuộc sống của nạn nhân. Tuy nhiên, do tính chất tinh vi của nó, nhiều người không nhận ra mình đang “mắc bẫy”. 

Chính vì vậy, bạn cần nhận biết rõ hơn về các biểu hiện khi đang bị gaslighting là gì. Đây cũng là bước đầu tiên và quan trọng nhất trong việc thoát khỏi các mối quan hệ độc hại. 

Nếu bạn hoặc người thân đang là nạn nhân, đừng ngần ngại tìm kiếm sự giúp đỡ từ các chuyên gia tâm lý hoặc các tổ chức hỗ trợ nạn nhân bị bạo hành tinh thần.

3.1. Mất niềm tin vào bản thân

Người bị thao túng tâm lý sẽ thường xuyên nghi ngờ khả năng nhận thức và trí nhớ của mình. Họ có thể nhớ rõ những gì đã xảy ra. Tuy nhiên, kẻ thao túng sẽ dùng lời nói và hành động để liên tục phủ nhận hoặc thay đổi chi tiết. Từ đó, khiến họ bắt đầu tự hỏi liệu mình có nhớ đúng hay không.

Vì vậy, nạn nhân sẽ có xu hướng phủ nhận trực giác cá nhân. Tiếp theo, sẽ dựa vào ý kiến của kẻ thao túng để xác định “sự thật”. Điều này dẫn đến việc nạn nhân liên tục tìm kiếm sự xác nhận từ người khác, ngay cả với những vấn đề nhỏ nhặt trong cuộc sống hàng ngày.

>>> Học ngay các lối sống tích cực để trang bị một sức khỏe tinh thần thật tốt!

3.2. Cảm giác bất an

Cách nhận biết gaslighting là gì tiếp theo dựa vào cảm giác hoang mang và bối rối. Qua đó, nạn nhân sẽ thường cảm thấy như đang sống trong một thế giới mơ hồ. Tức là ranh giới giữa thực tế và tưởng tượng trở nên mờ nhạt. 

Chính vì gặp khó khăn trong việc nhớ lại các sự kiện một cách chính xác hoặc hiểu rõ tình huống đang diễn ra. Họ sẽ mang trong mình trạng thái lo âu kéo dài và mất phương hướng trong cuộc sống.

Do liên tục nghi ngờ bản thân, nạn nhân thường gặp khó khăn trong việc đưa ra quyết định. Từ những việc nhỏ như chọn món ăn đến những quyết định quan trọng trong cuộc sống. Họ có thể trì hoãn việc ra quyết định hoặc liên tục thay đổi ý kiến. Điều này cũng phản ánh lên sự thiếu tự tin nghiêm trọng.

3.3. Thường xuyên xin lỗi

Bên cạnh đó, nạn nhân có thể cảm thấy như mình đang đi trên một lớp băng mỏng. Tức là, họ luôn sợ rằng bất kỳ hành động hay lời nói nào của mình bị chỉ trích hoặc phủ nhận.

Khi đã bị thao túng tâm lý, nạn nhân có xu hướng liên tục xin lỗi vì những mâu thuẫn, hiểu lầm do kẻ thao túng tạo ra. Họ có thể xin lỗi cho những điều vụn vặt như cách họ nói chuyện, cách họ ăn mặc, hoặc thậm chí là cảm xúc của bản thân. 

Bởi họ nghĩ rằng mọi vấn đề xảy ra đều là lỗi của mình, ngay cả khi rõ ràng đó không phải là sự thật. Điều này xuất phát từ cảm giác tội lỗi và không xứng đáng mà kẻ thao túng đã gieo rắc. 

Đối với những người tỉnh táo hơn nhưng vẫn là nạn nhân của thao túng tâm lý, họ sẽ luôn phải đề phòng. Bởi không biết khi nào sẽ bị tấn công tâm lý tiếp theo. Họ có thể cảm thấy như đang “đi trên dây” trong mọi tương tác, luôn phải cẩn thận để không làm phật lòng kẻ thao túng.

3.4. Cảm giác bị cô lập

Kẻ thao túng thường cố gắng cắt đứt mối quan hệ của nạn nhân với gia đình và bạn bè. Nạn nhân cảm thấy mình không còn ai để tin tưởng và chia sẻ, dẫn đến cảm giác cô đơn và tuyệt vọng. Điều này khiến nạn nhân cảm thấy phụ thuộc và dễ bị ảnh hưởng hoàn toàn bởi kẻ thao túng. 

Từ đó, họ có thể bắt đầu từ chối lời mời gặp gỡ từ người thân. Hoặc thậm chí cảm thấy không thoải mái khi ở bên cạnh những người từng thân thiết. Điều này, càng khiến cho nạn nhân dễ bị thao túng tâm lý hơn nữa. 

3.5. Thay đổi tính cách

Nạn nhân thường cảm thấy mệt mỏi và kiệt sức về mặt tinh thần. Bạn bè thân thiết hoặc thành viên gia đình sẽ nhận thấy được sự thay đổi tính cách đáng kể từ nạn nhân. Đó có thể là sự trầm lặng hơn, ít tự tin hơn, hoặc thậm chí có những hành vi và quan điểm khác biệt hoàn toàn so với trước đây. 

Họ có thể trải qua các triệu chứng của trầm cảm. Chẳng hạn như mất ngủ, thay đổi thói quen ăn uống, hoặc mất hứng thú với những hoạt động từng yêu thích. Cảm giác này xuất phát từ việc liên tục phải đấu tranh với thực tại bị bóp méo. 

Mặc dù đang bị đối xử tệ, nạn nhân có thể vẫn bảo vệ và biện minh cho hành vi của kẻ thao túng. Họ có thể đổ lỗi cho hoàn cảnh hoặc cho rằng chính mình đáng bị đối xử như vậy. 

3.6. Khó khăn trong việc tin tưởng người khác

Sau khi bị thao túng tâm lý, nạn nhân có thể phát triển một nỗi sợ hãi sâu sắc về việc tin tưởng người khác. Họ không còn kiểm soát được cuộc sống của mình. 

Họ có thể trở nên đa nghi, liên tục tìm kiếm động cơ ẩn sau mỗi hành động của người xung quanh. Ngay cả khi đó là những người có thiện chí. Điều này dẫn đến cảm giác bất lực và tuyệt vọng.

4. Ảnh hưởng tiêu cực lên nạn nhân bị gaslighting là gì?

Bạn có thể đã nghe qua cụm từ “nghệ thuật thao túng tâm lý”. Tuy nhiên, gaslighting không chỉ là một hình thức thao túng tâm lý tạm thời. Nó có thể để lại những hậu quả nghiêm trọng và lâu dài cho nạn nhân. Dưới đây là một số hệ lụy từ việc bị thao túng tâm lý.

4.1. Rối loạn căng thẳng sau sang chấn tâm lý

Gaslighting có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe tâm thần nghiêm trọng. Nạn nhân thường phát triển các triệu chứng của rối loạn lo âu, như lo lắng quá mức, khó thở, và cơn hoảng loạn. 

Phổ biến nhất là căn bệnh trầm cảm. Nó biểu hiện qua cảm giác tuyệt vọng, mất hứng thú với cuộc sống. Và trong trường hợp nghiêm trọng, họ có thể dẫn đến ý định tự tử. 

Một số nạn nhân còn phát triển rối loạn stress sau chấn thương (PTSD). Họ sẽ gặp ác mộng và hồi tưởng về những trải nghiệm đau thương.

>>> Tìm hiểu về cách chữa bệnh trầm cảm an toàn và hiệu quả tại đây!

4.2. Suy giảm hiệu suất công việc và học tập

Khi bị gaslighting trong môi trường công sở và nhà trường, hoặc thậm chí là ở những môi trường khác, nạn nhân sẽ không còn tập trung vào mục tiêu của mình nữa. Từ đó, họ không tìm được các giải quyết vấn đề hay có khả năng đưa ra các quyết định quan trọng. 

Nạn nhân của gaslighting thường cảm thấy mình không đủ khả năng và không xứng đáng. Lòng tự tin dần sụp đổ, lòng tự trọng suy giảm. Chúng bị thay thế bởi sự tự ti, mặc cảm và cảm giác vô giá trị. Điều này có thể dẫn đến việc mất cơ hội thăng tiến, giảm thu nhập, hoặc thậm chí mất việc làm.

4.3. Ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất

Stress mãn tính do gaslighting có thể gây ra nhiều vấn đề sức khỏe thể chất. Nạn nhân có thể trải qua cơn đau đầu thường xuyên, rối loạn tiêu hóa, mất ngủ, và suy giảm hệ miễn dịch. Điều này làm tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch, huyết áp, tiểu đường và suy giảm hệ miễn dịch. Trong một số trường hợp, điều này có thể dẫn đến các bệnh lý mãn tính nghiêm trọng hơn.

4.4. Ảnh hưởng lâu dài đến khả năng hồi phục

Ngay cả khi đã thoát khỏi mối quan hệ độc hại, những tác động của gaslighting có thể kéo dài nhiều năm. Nạn nhân có thể cần thời gian dài và sự hỗ trợ chuyên nghiệp để xây dựng lại lòng tự trọng, niềm tin vào bản thân và khả năng hình thành các mối quan hệ lành mạnh.

Trẻ em lớn lên trong môi trường có sự kiểm soát tâm lý có thể học theo và tiếp tục hành vi này trong tương lai. Điều này không chỉ gây hại cho chính trẻ mà còn tạo ra một chu kỳ bạo lực tâm lý kéo dài qua các thế hệ.

>>> Bên cạnh gaslighting là gì, hãy khám phá thêm về toxic positivity là gì?

5. Làm sao để không bị thao túng tâm lý?

Đến đây, có lẽ bạn đã hiểu được các tác động có hại của việc bị thao túng tâm lý là gì. Để bảo vệ bản thân khỏi gaslighting, hãy trang bị cho mình những “vũ khí” sau.

5.1. Nâng cao nhận thức về nghệ thuật thao túng tâm lý

Đầu tiên, bạn cần hiểu rõ về gaslighting. Nó bao gồm các dấu hiệu, cách thức thao túng, và ảnh hưởng tiêu cực của nó. Hãy nghiên cứu về các chiến thuật thao túng tâm lý phổ biến và học cách nhận biết chúng trong các tình huống thực tế. Hiểu biết là chính là chiếc chìa khóa để nhận diện và phòng tránh nó hiệu quả.

Nếu bạn cảm thấy có điều gì đó không ổn, đừng cô lập bản thân. Hãy chia sẻ những gì bạn đang trải qua với người thân và bạn bè mà bạn tin tưởng. 

Họ có thể cung cấp cho bạn những góc nhìn khách quan và giúp bạn xác định xem bạn có đang bị gaslighting hay không. Sự hỗ trợ từ họ cũng giúp bạn cảm thấy không cô đơn và có thêm sức mạnh để đối phó.

Và đừng bỏ qua việc tìm kiếm thông tin về các tổ chức hỗ trợ nạn nhân Gaslighting. Việc tham gia các diễn đàn chia sẻ kinh nghiệm để học hỏi từ những người đã từng trải qua sẽ giúp bạn rất nhiều trong tình huống này.

5.2. Tăng cường sự tự tin

Bên cạnh đó, bạn cần luôn luôn tin tưởng vào cảm xúc và nhận thức của bản thân. hãy lắng nghe trực giác của mình thay vì dễ dàng bị thuyết phục bởi người khác. 

Và, luôn nhắc nhở mình về những giá trị và điểm mạnh cá nhân. Đây chính là cách để bạn yêu thương và trân trọng bản thân. 

Ngoài ra, bạn cũng nên tham gia các hoạt động giúp bạn phát triển bản thân, nâng cao kỹ năng giao tiếp và học cách nói “không” khi cần thiết. Hãy nhớ rằng bạn có quyền quyết định cho chính mình và không cần phải làm hài lòng tất cả mọi người.

Nếu bạn cảm thấy quá tải hoặc không thể tự giải quyết vấn đề, hãy tìm kiếm sự trợ giúp từ chuyên gia tâm lý. Họ có thể cung cấp cho bạn các liệu pháp phù hợp để chữa lành vết thương tinh thần và hướng dẫn bạn cách đối phó với Gaslighting hiệu quả.

5.3. Thiết lập ranh giới

Hãy học cách đặt ra và duy trì ranh giới cá nhân trong mọi mối quan hệ. Điều này bao gồm việc xác định những hành vi nào bạn sẽ và sẽ không chấp nhận, cũng như hậu quả khi ranh giới bị vi phạm. Một cảm giác mạnh mẽ về giá trị bản thân sẽ giúp bạn ít bị ảnh hưởng bởi những nỗ lực thao túng của người khác.

Nghĩa là, bạn cần xác định những gì bạn chấp nhận và không chấp nhận trong một mối quan hệ. Hãy kiên định bảo vệ ranh giới của bản thân và không cho phép ai xâm phạm.

Nếu bạn nhận thấy ai đó có dấu hiệu gaslighting, hãy hạn chế tiếp xúc với họ. Tránh xa những người khiến bạn cảm thấy bối rối, tự nghi ngờ hoặc mất niềm tin vào bản thân. 

Bên cạnh đó, hãy rèn luyện khả năng đặt câu hỏi và phân tích thông tin một cách logic. Điều này giúp bạn nhận ra những mâu thuẫn trong lời nói hoặc hành động của người khác.

5.4. Học cách nhận diện và quản lý cảm xúc

Một cách nữa mà nhiều người cũng thường bỏ quên, đó chính là đặt tên cho cảm xúc của mình. Điều này giúp bạn ít bị ảnh hưởng bởi những nỗ lực của kẻ thao túng nhằm làm bạn nghi ngờ cảm xúc của chính mình.

Đừng quên duy trì sự bình tĩnh và tỉnh táo trong các tình huống căng thẳng. Các bài tập như hít thở sâu và thiền định có thể giúp bạn giữ được sự tỉnh táo khi đối mặt với kẻ kiểm soát tâm lý người khác.

Hơn nữa, bạn cần hiểu rằng việc trở thành nạn nhân của gaslighting không phải là lỗi của bạn. Cho nên, hãy tha thứ cho những sai lầm của chính mình trong quá khứ.

5.5. Ghi chép và lưu giữ bằng chứng

Dù cho bạn đã tin tưởng, bạn cũng cần lưu lại những gì xảy ra trong các mối quan hệ. Nó bao gồm cả những lời nói, hành động. Bởi bằng chứng cụ thể sẽ giúp bạn lý trí để chống lại sự thao túng hiệu quả hơn.

Khi đối mặt với gaslighting, hãy giữ vững quan điểm và giá trị của bạn. Đừng để kẻ thao túng làm bạn mất đi niềm tin vào những gì bạn biết là đúng. Hãy luôn tự hỏi mình điều gì là quan trọng và đáng giá. Và, không nên để ai làm bạn lạc lối khỏi những điều đó.

6. Các cách thao túng tâm lý người khác

Khi đã hiểu được thao túng tâm lý là gì, có thể nói rằng, đây chính là những hành vi tinh vi và phức tạp. Cho nên, ta khó có thể nhận ra ngay lập tức. Bởi họ đã sử dụng các kỹ thuật tâm lý để kiểm soát, điều khiển hoặc ảnh hưởng đến người khác theo hướng có lợi cho mình. 

Để bảo vệ bản thân và những người xung quanh, hãy cùng “bắt bài” kẻ thao túng bằng cách phân tích các phương thức thường gặp sau.

6.1. Chiêu trò “lấy cảm xúc làm vũ khí”

• Đánh vào lòng thương cảm: Kẻ thao túng thường thể hiện sự yếu đuối, bất lực hoặc giả vờ gặp khó khăn để khơi gợi lòng thương cảm. Qua đó, khiến nạn nhân đồng ý với yêu cầu của họ dễ dàng.
• Gây áp lực bằng sự hối hận: Họ cũng sẽ đổ lỗi để khiến người khác cảm thấy hối hận và buộc phải đáp ứng yêu cầu của mình.
• Sử dụng “bom nổ cảm xúc”: Thậm chí, họ có thể la hét, dọa dẫm hoặc tỏ ra tức giận để khiến nạn nhân sợ hãi và khuất phục.
• Sử dụng lời khen giả tạo: Kẻ thao túng có thể sử dụng lời khen giả tạo để làm nạn nhân cảm thấy được yêu thương và quan tâm. Sau đó lợi dụng sự tin tưởng này để kiểm soát họ. Đó có thể là những câu như “Bạn thật tuyệt vời, nhưng…” để làm nạn nhân cảm thấy mình cần phải thay đổi để được chấp nhận.

6.2. Chiêu trò “bóp méo sự thật”

• Nói dối: Họ cũng thường xuyên nói dối, bóp méo sự thật để khiến nạn nhân nghi ngờ bản thân và nhận thức của họ.
• Chuyển hướng vấn đề: Khi bị phát hiện, họ có thể nhanh chóng chuyển hướng vấn đề. Thông qua đó, nạn nhân sẽ bối rối và không thể tập trung vào sự thật.
• Làm mờ ranh giới: Họ sẽ cố gắng làm mờ ranh giới giữa đúng và sai để người khác hoang mang và dễ bị thuyết phục hơn.

6.3. Chiêu trò “cô lập và kiểm soát”

• Cô lập nạn nhân: Họ cũng sẽ tìm cách để cô lập nạn nhân khỏi bạn bè, gia đình và những người thân yêu để kiểm soát nạn nhân.
• Gây nghi ngờ và mâu thuẫn: Họ cũng gieo rắc nghi ngờ giữa nạn nhân và những người xung quanh để phá hoại các mối quan hệ quan trọng của họ.
• Kiểm soát thông tin: Họ sẽ hạn chế quyền truy cập thông tin của nạn nhân. Từ đó, nạn nhân khó có thể tìm kiếm sự giúp đỡ hoặc xác minh sự thật.

6.4. Chiêu trò “thể hiện sự độc tôn”

• Luôn đúng đắn: Họ cũng luôn tự cho mình là người đúng đắn, không bao giờ thừa nhận sai lầm và hạ thấp giá trị của nạn nhân.
• Làm cao giá trị bản thân: Bên cạnh đó, họ sẽ thường xuyên khoe khoang về thành tích, tài năng của mình. Cách này sẽ khiến nạn nhân cảm thấy tự ti và nể phục họ.
• Sử dụng ánh mắt và ngôn ngữ cơ thể: Họ sẽ sử dụng ánh mắt lạnh lùng, cử chỉ đe dọa hoặc ngôn ngữ cơ thể áp đảo để khiến nạn nhân cảm thấy sợ hãi.
• Tạo ra cảm giác cạnh tranh: Họ có thể tạo ra cảm giác cạnh tranh giữa nạn nhân và người khác. Từ đó, khiến nạn nhân luôn cố gắng chứng minh bản thân với họ.

7. Hậu quả của việc kiểm soát tâm lý người khác

Mặc dù kẻ thao túng có thể đạt được mục đích ngắn hạn. Nhưng về lâu dài, họ cũng phải đối mặt với những hậu quả tiêu cực. Theo thời gian, họ có thể bị phát hiện. Từ đó, dẫn đến việc bị xa lánh bởi bạn bè, đồng nghiệp, và thậm chí là gia đình. Từ đó, dẫn đến sự cô lập xã hội, mất mát các mối quan hệ quan trọng.

Trong một số trường hợp, hành vi kiểm soát tâm lý người khác có thể dẫn đến hậu quả pháp lý. Nếu hành vi này bị coi là lạm dụng hoặc quấy rối, họ sẽ phải đối mặt với lệnh cấm tiếp cận hoặc các hình phạt khác.

Ngoài ra, chính họ cũng có thể phát triển các rối loạn tâm lý. Chẳng hạn như rối loạn nhân cách, rối loạn kiểm soát xung động, và các vấn đề tâm lý khác do hành vi tiêu cực và căng thẳng mà họ tạo ra. Họ luôn lo lắng, đề phòng, nghi ngờ người khác, dẫn đến stress, lo âu và ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần của bản thân.

Mặc dù bề ngoài có vẻ tự tin, nhưng kẻ thao túng thường phải đối mặt với vấn đề về lòng tự trọng. Họ phụ thuộc vào việc kiểm soát người khác để cảm thấy có giá trị, thay vì phát triển lòng tự trọng từ bên trong.

Họ cũng có thể dần dần mất khả năng đối mặt với thực tế một cách khách quan. Hơn nữa, sẽ bắt đầu tin vào những lời nói dối của chính mình. Qua đó, sẽ không nhận ra được động cơ thực sự của hành động mình hoặc tác động của chúng đối với người khác.